๑) เวตาล เป็นชื่อตัวละครตัวเอกของเรื่อง นิทานเวตาลมีหลายเรื่อง
๒) ผู้แปล พระราชวรวงศ์เธอกรมหมื่นพิทยาลงกรณ์ (น.ม.ส.)
พระนามเดิม พระองค์เจ้ารัชนี แจ่มจรัส
นามแฝง น.ม.ส. นำมาจากพยัญชนะตัวสุดท้ายของชื่อ และนามสกุล
พระนามเดิม พระองค์เจ้ารัชนี แจ่มจรัส
นามแฝง น.ม.ส. นำมาจากพยัญชนะตัวสุดท้ายของชื่อ และนามสกุล
๓) ลักษณะการแต่ง ร้อยแก้วประเภทนิทาน มีคำประพันธ์แทรกบ้างบางตอน
๔) ที่มาของเรื่อง
น.ม.ส. ทรงใช้นิทานเวตาลฉบับภาษาอังกฤษของเซอร์ริชาร์ด เอฟ เบอร์ ตัน เป็นหลัก
ในการเรียบเรียงเป็นภาษาไทย ทรงเรียบเรียงเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๑
น.ม.ส. ทรงใช้นิทานเวตาลฉบับภาษาอังกฤษของเซอร์ริชาร์ด เอฟ เบอร์ ตัน เป็นหลัก
ในการเรียบเรียงเป็นภาษาไทย ทรงเรียบเรียงเมื่อ พ.ศ.๒๔๖๑
๕) โครงเรื่องนิทานเวตาล
พระวิกรมาทิตย์ผู้ซึ่งเป็นกษัตริย์มีปัญญาและอานุภาพเมื่อ๒,๐๐๐กว่าปีมาแล้ว
รับปากกับโยคีศานติศีลว่าจะนำตัวเวตาลที่ต้นอโศกจากป่าช้าแห่งหนึ่งมาให้พระวิกรมาทิตย์
กับพระโอรสธรรมธวัชได้เดินทางไปนำตัวเวตาลมา
รับปากกับโยคีศานติศีลว่าจะนำตัวเวตาลที่ต้นอโศกจากป่าช้าแห่งหนึ่งมาให้พระวิกรมาทิตย์
กับพระโอรสธรรมธวัชได้เดินทางไปนำตัวเวตาลมา
เวตาลเป็นอมนุษย์ชนิดหนึ่ง ในเรื่องกล่าวว่าเป็นศพ แต่เป็นศพที่พูดได้
การที่จะเอาตัวเวตาลมาได้นั้น จะต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขอันหนึ่งคือ ต้องไม่ตรัสอะไรเลย
มิฉะนั้นเวตาลก็จะลอยจากไปกลับไปแขวนอยู่ที่ต้นอโศกตามเดิม
เวตาลยั่วเย้าด้วยการเล่านิทานที่มีปริศนาให้คิด แล้วตั้งคำถามจนพระวิกรมาทิตย์
ต้องตอบปัญหานั้น จนถึงนิทานเรื่องที่ ๒๕ พระองค์ได้สติ จึงไม่ตรัสตอบ จึงสามารถชนะ
เวตาลได้
การที่จะเอาตัวเวตาลมาได้นั้น จะต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขอันหนึ่งคือ ต้องไม่ตรัสอะไรเลย
มิฉะนั้นเวตาลก็จะลอยจากไปกลับไปแขวนอยู่ที่ต้นอโศกตามเดิม
เวตาลยั่วเย้าด้วยการเล่านิทานที่มีปริศนาให้คิด แล้วตั้งคำถามจนพระวิกรมาทิตย์
ต้องตอบปัญหานั้น จนถึงนิทานเรื่องที่ ๒๕ พระองค์ได้สติ จึงไม่ตรัสตอบ จึงสามารถชนะ
เวตาลได้
๖) ลักษณะของเวตาล
“ศพนั้นลืมตาโพลง ลูกตาสีเขียวเรือง ๆ ผมสีน้ำตาล หน้าที่น้ำตาล ตัวผอม
เห็นซี่โครงเป็นซี่ๆ ห้อยเอาหัวลงมาทำนองค้างคาว แต่เป็นค้างคาวตัวใหญ่ที่สุด
เมือจับถูกตัวก็เย็นชืดเหนียวๆ เหมือนงู ปรากฏเหมือนหนึ่งว่าไม่มีชีวิต แต่หางซึ่งเหมือน
หางแพะนั้นกระดิกได้”
เห็นซี่โครงเป็นซี่ๆ ห้อยเอาหัวลงมาทำนองค้างคาว แต่เป็นค้างคาวตัวใหญ่ที่สุด
เมือจับถูกตัวก็เย็นชืดเหนียวๆ เหมือนงู ปรากฏเหมือนหนึ่งว่าไม่มีชีวิต แต่หางซึ่งเหมือน
หางแพะนั้นกระดิกได้”
ลักษณะสำคัญของเวตาลคือ เป็นผู้ที่ช่างพูดและมีความสามารถสูงยิ่ง
ในการใช้โวหารเพื่อเสียดสี เยาะหยัน และยั่วยุอารมณ์ผู้ฟัง
นิทานของเวตาลเป็นการเล่าเพื่อทดสอบปัญญาและความอดทนอดกลั้นของ
พระวิกรมาทิตย์
ในการใช้โวหารเพื่อเสียดสี เยาะหยัน และยั่วยุอารมณ์ผู้ฟัง
นิทานของเวตาลเป็นการเล่าเพื่อทดสอบปัญญาและความอดทนอดกลั้นของ
พระวิกรมาทิตย์
๗) สาระสำคัญของนิทานเวตาลเรื่องที่ ๑๐ กรุงธรรมปุระ มีพระชาทรงนามท้าวมหาพล มีพระมเหสีซึ่งเป็นสาวไม่รู้จักแก่
และมีพระราชธิดาที่เปรียบได้ดุจพี่กับน้อง มากกว่าแม่กับลูก
ต่อมาเกิดศึกขึ้นที่กรุงธรรมปุระ ท้าวมหาพลพ่ายแพ้ พาพระมเหสีและพระราชธิดา
หนีออกจากเมืองเพื่อไปยังเมืองเดิมของพระมเหสี ถูกพวกภิลล์ซึ่งเป็นโจรปล้น
พระราชาต่อสู่จนสิ้นพระชนม์ พระมเหสีและพระราชธิดาพากันหนีออกจากหมู่บ้านโจร
จนหมดกำลัง
ท้าวจันทรเสนและพระราชบุตรเสด็จออกล่าสัตว์มาพบรอยเท้าพระมเหสีและ
พระราชธิดา จึงอนุมานว่านางที่มีรอยเท้าเล็กคงเป็นสาวน้อย รอยเท้าใหญ่คงเป็น
สาวใหญ่ จึงตกลงทำสัญญาแบ่งนาง และได้ทำการวิวาหะกลับคู่กันไป ต่อมา
บุตรและธิดาก็เกิดจากนางทั้งสอง และบุตรและธิดาแห่งนางทั้งสองก็มีบุตรและธิดา
ต่อ ๆ กันไป
เวตาลตั้งคำถามแก่ท้าววิกรมาทิตย์ว่า ลูกท้าวจันทรเสนที่เกิดจากธิดาท้าวมหาพล
และลูกมเหสีท้าวมหาพลที่เกิดกับพระราชบุตรท้าวอินทรเสนนั้น จะนับญาติกันอย่างไร
ท้าววิกรมาทิตย์ไม่ทรงตอบปัญหา เพราะจนด้วยพระปัญญา จึงทรงรีบพาเวตาลไปส่ง
ให้แก่โยคี
๘) ข้อคิดที่ได้จากเรื่อง หากมนุษย์รู้จักใช้ปัญญาคิดไตร่ตรองอย่างถี่ถ้วยและรอบด้าน แม้ปัญหาจะยากเย็น
ซับซ้อน เพียงใดก็สามารถแก้ไขหรือทำความเข้าใจได้เสมอ
แต่การใช้ปัญญาเพียงอย่างเดียวมิอาจ แก้ปัญหาทุกสิ่งได้เสมอไป มนุษย์ต้องมีสติ
กำกับปัญญาของตนด้วย การใช้สติปัญญาควบคู่กันไป คือหลักสำคัญในการนำมนุษย์
ไปสู่ความสำเร็จ อีกทั้งคำพูดของมนุษย์มีความสำคัญยิ่ง
เพราะคำพูดเป็นสิ่งที่ต้องรักษาดังนั้นหากพูดออกมาโดยมิได้ใช้สติปัญญาไตรีตรอง
ให้รอบด้าน เสียก่อนก็จะนำหายนะหรือปัญหาซึ่งยากจะแก้ไขมาสู่ตนได้
และความกล้าหาญมุ่งมั่นและ ความเพียรเป็นคุณลักษณะที่น่าชื่นชม
และมีพระราชธิดาที่เปรียบได้ดุจพี่กับน้อง มากกว่าแม่กับลูก
ต่อมาเกิดศึกขึ้นที่กรุงธรรมปุระ ท้าวมหาพลพ่ายแพ้ พาพระมเหสีและพระราชธิดา
หนีออกจากเมืองเพื่อไปยังเมืองเดิมของพระมเหสี ถูกพวกภิลล์ซึ่งเป็นโจรปล้น
พระราชาต่อสู่จนสิ้นพระชนม์ พระมเหสีและพระราชธิดาพากันหนีออกจากหมู่บ้านโจร
จนหมดกำลัง
ท้าวจันทรเสนและพระราชบุตรเสด็จออกล่าสัตว์มาพบรอยเท้าพระมเหสีและ
พระราชธิดา จึงอนุมานว่านางที่มีรอยเท้าเล็กคงเป็นสาวน้อย รอยเท้าใหญ่คงเป็น
สาวใหญ่ จึงตกลงทำสัญญาแบ่งนาง และได้ทำการวิวาหะกลับคู่กันไป ต่อมา
บุตรและธิดาก็เกิดจากนางทั้งสอง และบุตรและธิดาแห่งนางทั้งสองก็มีบุตรและธิดา
ต่อ ๆ กันไป
เวตาลตั้งคำถามแก่ท้าววิกรมาทิตย์ว่า ลูกท้าวจันทรเสนที่เกิดจากธิดาท้าวมหาพล
และลูกมเหสีท้าวมหาพลที่เกิดกับพระราชบุตรท้าวอินทรเสนนั้น จะนับญาติกันอย่างไร
ท้าววิกรมาทิตย์ไม่ทรงตอบปัญหา เพราะจนด้วยพระปัญญา จึงทรงรีบพาเวตาลไปส่ง
ให้แก่โยคี
๘) ข้อคิดที่ได้จากเรื่อง หากมนุษย์รู้จักใช้ปัญญาคิดไตร่ตรองอย่างถี่ถ้วยและรอบด้าน แม้ปัญหาจะยากเย็น
ซับซ้อน เพียงใดก็สามารถแก้ไขหรือทำความเข้าใจได้เสมอ
แต่การใช้ปัญญาเพียงอย่างเดียวมิอาจ แก้ปัญหาทุกสิ่งได้เสมอไป มนุษย์ต้องมีสติ
กำกับปัญญาของตนด้วย การใช้สติปัญญาควบคู่กันไป คือหลักสำคัญในการนำมนุษย์
ไปสู่ความสำเร็จ อีกทั้งคำพูดของมนุษย์มีความสำคัญยิ่ง
เพราะคำพูดเป็นสิ่งที่ต้องรักษาดังนั้นหากพูดออกมาโดยมิได้ใช้สติปัญญาไตรีตรอง
ให้รอบด้าน เสียก่อนก็จะนำหายนะหรือปัญหาซึ่งยากจะแก้ไขมาสู่ตนได้
และความกล้าหาญมุ่งมั่นและ ความเพียรเป็นคุณลักษณะที่น่าชื่นชม
๙) ถ้อยคำสำนวนที่เป็นคำคม ปราชญ์ผู้มีความรู้ย่อมใช้เวลาของตนในเรื่องหนังสือ มิใช่ใช้เวลาในการนอนและ
การขี้เกียจอย่างคนโง่
ลิ้นคนนั้นตัดคอคนเสียมากต่อมากแล้ว
ความสุขแห่งพ่อบ้านซึ่งอยู่โดดเดี่ยวนั้นมีไม่ได้ในบ้าน แลมีไม่ได้นอกบ้าน
เพราะไม่มีหวังจะได้ความสุขเมื่อกลับสู่เรือนแห่งตน
ข้าศึกมีกำลังมากแลชำนาญการศึก ใช้ทั้งทองคำแลเหล็กเป็นอาวุธ คือใช้ทองคำ
ซื้อน้ำใจนายทหารและไพร่พลของพระราชาให้เอาใจออกห่างจากพระองค์
แลใช้เหล็กเป็นอาวุธฆ่าฟันคนที่ซื้อน้ำใจไม่ได้ ข้าศึกใช้ทองคำบ้างเหล็กบ้าง
เป็นอาวุธดังนี้ จนในที่สุดรี้พลของท้าวมหาพลหรอร่อยย่อยยับไป
การขี้เกียจอย่างคนโง่
ลิ้นคนนั้นตัดคอคนเสียมากต่อมากแล้ว
ความสุขแห่งพ่อบ้านซึ่งอยู่โดดเดี่ยวนั้นมีไม่ได้ในบ้าน แลมีไม่ได้นอกบ้าน
เพราะไม่มีหวังจะได้ความสุขเมื่อกลับสู่เรือนแห่งตน
ข้าศึกมีกำลังมากแลชำนาญการศึก ใช้ทั้งทองคำแลเหล็กเป็นอาวุธ คือใช้ทองคำ
ซื้อน้ำใจนายทหารและไพร่พลของพระราชาให้เอาใจออกห่างจากพระองค์
แลใช้เหล็กเป็นอาวุธฆ่าฟันคนที่ซื้อน้ำใจไม่ได้ ข้าศึกใช้ทองคำบ้างเหล็กบ้าง
เป็นอาวุธดังนี้ จนในที่สุดรี้พลของท้าวมหาพลหรอร่อยย่อยยับไป
๑๐) คำศัพท์สำคัญ โกรศ เป็นมาตราวัด ความยาวเท่ากับ ๕๐๐ คนธนู
เขื่อง ใหญ่
คุมกัน รวมกลุ่มกัน
ซื้อน้ำใจ ผูกใจ “ใช้ทองคำซื้อน้ำใจทหาร” หมายถึงติดสินบนด้วยทองคำ
เพื่อให้ทหารมาเข้ากับฝ่ายตน
ภิลล์ ชื่อชาวป่า อาศัยอยู่ตามแถบเขาวินธัยในอินเดีย
มูลเทวะบัณฑิต “มูลเทวะ” เป็นชื่อตัวละครในนิทานสันสกฤตหลายเรื่อง
สิ้นบุญ ตาย
หฤทัย ใจ
อัษฎางคประณต (อัษฎ+องค+ประณต) การกราบโดยใช้อวัยวะทั้ง ๘ คือ
เข่าทั้ง๒ มือทั้ง๒ หน้าผาก๑ ปลายเท้าทั้ง๒ และอก๑
จรดลงกับพื้น ถ้าเป็นการกราบโดยให้อวัยวะทั้ง ๕ คือ
เข่าทั้ง๒ มือทั้ง๒ และหน้าผาก๑ จรดลงกับพื้น
เรียกว่า “เบญจางคประดิษฐ์”
เขื่อง ใหญ่
คุมกัน รวมกลุ่มกัน
ซื้อน้ำใจ ผูกใจ “ใช้ทองคำซื้อน้ำใจทหาร” หมายถึงติดสินบนด้วยทองคำ
เพื่อให้ทหารมาเข้ากับฝ่ายตน
ภิลล์ ชื่อชาวป่า อาศัยอยู่ตามแถบเขาวินธัยในอินเดีย
มูลเทวะบัณฑิต “มูลเทวะ” เป็นชื่อตัวละครในนิทานสันสกฤตหลายเรื่อง
สิ้นบุญ ตาย
หฤทัย ใจ
อัษฎางคประณต (อัษฎ+องค+ประณต) การกราบโดยใช้อวัยวะทั้ง ๘ คือ
เข่าทั้ง๒ มือทั้ง๒ หน้าผาก๑ ปลายเท้าทั้ง๒ และอก๑
จรดลงกับพื้น ถ้าเป็นการกราบโดยให้อวัยวะทั้ง ๕ คือ
เข่าทั้ง๒ มือทั้ง๒ และหน้าผาก๑ จรดลงกับพื้น
เรียกว่า “เบญจางคประดิษฐ์”
